صافی کف پا Flat feet
به کاهش ارتفاع قوس طولی داخلی، صافی کف پا می‌گویند. بر اساس شدت و ضعف تغییر شکل، میزان کاهش ارتفاع قوس طولی داخلی متفاوت است.
به‌طورکلی در کف پا، سه نقطه وجود دارد که نقاط اصلی تحمل‌کننده‌ی وزن هستند:
- زیر استخوان پاشنه
- زیر انتهای تحتانی اولین استخوان کف‌پایی
- زیر انتهایی تحتانی پنجمین استخوان کف‌پایی
اگر این سه نقطه را به هم وصل کنیم، مثلثی حاصل می‌شود که اضلاع آن درواقع همان قوس‌های پا هستند که در این قسمت قرار گرفته‌اند و استخوان‌ها را در ارتباط با یکدیگر نگه‌داشته‌اند، دو قوس در پا ایجاد می‌کنند:
- قوس طولی از قدام به خلف
- قوس عرضی از داخل به خارج
انواع کف پای صاف
کف پای صاف مادرزادی
تعداد کمی از کودکان با کف پای صاف به دنیا می‌آیند. میزان صافی کف پا در کودکان یکسان نیست. فقط آن دسته از پاهای صاف در طبقه‌بندی نوع مادرزادی قرار می‌گیرند که میزان تغییر شکل در آن‌ها زیاد است. در مواردی که صافی کف پا از نوع ثابت است، اصلاح تغییر شکل مشکل‌تر میباشد؛ زیرا پاشنه به سمت خارج می‌چرخد و در همین حالت ثابت می‌ماند. همچنین قسمت جلو پا در وضعیت دور شده قرار می‌گیرد و درنتیجه، قوس طولی داخلی پا از بین می‌رود و در لبه داخلی پا، یک برآمدگی ایجاد می‌شود.
کف پای صاف اکتسابی
این نوع صافی کف پا انعطاف‌پذیر است و حتی ممکن است وقتی فرد وزن را روی پاهایش تحمل نمی‌کند به شکل طبیعی باشد. در حالت تحمل وزن، پا در وضعیت چرخش به خارج قرار می‌گیرد و صافی کف پا آشکار می‌شود. قوس طولی داخلی هم از بین می‌رود و استخوان ناوی به‌طرف زمین فشار می‌رود و استخوان پاشنه به خارج می‌چرخد.
راه رفتن فرد غیرطبیعی می‌شود؛ به‌طوری‌که فرد روی لبه داخلی پا راه می‌رود. به این‌گونه راه رفتن، راه رفتن روی لبه داخلی پا یا والگوس گیت می‌گویند. افرادی که صافی کف پا دارند، قسمت جلوی پایشان به سمت خارج منحرف می‌شود؛ یعنی از جا دور می‌شود؛ لذا در هنگام راه رفتن، فرد انگشتان خود را به سمت بیرون قرار می‌دهد. به این طرز راه رفتن، راه رفتن با انحراف انگشتان به سمت خارج می‌گویند.
صافی کف پا در جوانان و نوجوانان
کف پای صاف در جوانان و نوجوانان نیز مشاهده می‌شود. یکی از علل این تغییر شکل، کوتاهی عضلات نازک نی است. انحراف پاشنه‌ها به سمت خارج نیز می‌تواند باعث ایجاد صافی کف پا شود. تغییر شکل زانوی ضربدری نیز می‌تواند به‌عنوان عاملی جهت ایجاد صافی کف پا باشد. در افراد ورزشکار به علت گرفتگی عضلات نازک نی و بازکننده بلند انگشتان، کوچک‌ترین حرکت موجب ایجاد درد در پا می‌شود. فرد برای جلوگیری از کشش عضلات گرفته و بروز درد سعی می‌کند با وضعیت کف پای صاف راه برود و حرکات پا و مچ پا را به حداقل برساند.
صافی کف پا در بزرگ‌سالان
این ناهنجاری در بزرگ‌سالان به‌طور قابل‌توجهی در اثر کار ایجاد می‌شود؛ مثلاً در مشاغلی همچون آرایشگری، دندانپزشکی و… که فرد ساعات متوالی در حالت ایستاده کار می‌کند و منجر به فشار مداوم روی پا می‌شود، می‌تواند منجر به صافی کف پا شود. از دیگر علل صافی کف پا در سنین بالا می‌توان به افزایش وزن اشاره کرد. در اثر افزایش وزن، به قوس‌های پا نیروی اضافی وارد می‌شود و میزان کل نیروهای وارده، خارج از حد تحمل پا میباشد.
بیمارانی که مدت زیادی بستری بوده‌اند، وقتی مجدداً فعالیت خود را شروع می‌کنند، دچار درد و ناراحتی در کف پا می‌شوند. علت این ناراحتی، ضعیف شدن عضلات و رباط‌ها در مدت زمان استراحت بیمار است. این افراد باید به‌تدریج شروع به راه رفتن کنند. یکی دیگر از علل کف پای صاف، افزایش سن است. عضلات و رباط‌های نگه‌دارنده‌ی قوس‌های پا به‌مرورزمان دچار ضعف می‌شوند و نمی‌توانند قوس‌های پا را حفظ کنند؛ درنتیجه کف پا به‌تدریج صاف می‌شود.
درجه‌بندی صافی کف پا
- درجه یک
- تغییر شکل وضعیتی: در این نوع، فرد می‌تواند وضعیت خود و تغییر شکل را اصلاً
- مرحله انتقال: در این نوع ممکن است تغییراتی در عضلات و رباط‌ها مشاهده شود. همچنین گاهی موارد جابه‌جایی استخوانی وجود دارد.
- درجه دو
تغییرات جزئی در استخوان‌ها مشاهده می‌شود. کوتاهی عضلات و گرفتگی آن‌ها دیده می‌شود و اصلاح کامل غیرممکن است.
- درجه سه
در این نوع، استخوان‌ها تغییر شکل یافته‌اند. تغییر شکل مفاصل کاملاً مشخص است و به‌صورت ثابت در می‌آید.
تقسیم‌بندی صافی کف پا
تقسیم‌بندی صافی کف پا- الف: طبیعی
- ب: خفیف یا درجه‌یک: قوس طولی داخلی کم، ولی هنوز دیده می‌شود.
- ج: متوسط یا درجه‌دو: قوس طولی وجود ندارد.
- د: شدید یا درجه سه: قوس طولی وجود ندارد. لبه داخلی پا دچار انحنا و استخوان ناوی برجسته شده است.
- ح: پای غلتانکی که پاشنه از زمین بلند می‌شود و لبه خارجی پا در قسمت جلو از زمین فاصله می‌گیرد. برجستگی استخوان ناوی مشهودتر است. در این درجه از تغییر شکل، قسمت جلو پا به سمت بالا خم می‌شود. این تغییر شکل سخت است و پس از تحمل وزن روی پا از بین نمی‌رود.
علائم و عوارض ناشی از کف پای صاف
- از دست دادن حالت فنری بودن در پا که منجر به عدم مهارت و کشیدن پا به زمین در هنگام راه رفتن می‌شود.
- فقدان عمل ضربه‌گیری در پا که پا را نسبت به زخم‌ها و آرتروز مستعد می‌کند.
- وارد آمدن فشار به عروق و اعصاب پا: فشار وارده به محل ارتباط اعصاب کف‌پایی داخلی و خارجی سبب دردهای عصبی در ناحیه پا می‌شود. فشاروارده به عروق ممکن است سبب پارگی عروق انگشتان شود.
- خستگی زودرس
- استهلاک سریع کفش: براثر وارد شدن فشارهای اضافی و غیرطبیعی بر کفش، این افراد دچار ساییدگی زیاد در طول لبه داخلی کفش می‌شود و از داخل تغییر شکل می‌دهد و سریع‌تر خراب می‌شود.
- تأثیرات ثانویه روی زانو: این افراد معمولاً براثر کشیدگی بافت نرم و درد در قسمت خارجی زانو براثر فشردگی استخوان‌ها، دچار درد در قسمت داخلی زانو می‌شوند.
- درد در قسمت داخلی و خارجی مچ پا: براثر کشیدگی بافت‌های نرم، در قسمت داخلی مچ پا و همچنین براثر فشردگی در قسمت خارجی مچ پا در استخوان‌ها درد بروز می‌کند.
- درد کمر
تحمل وزن از لبه داخلی پا محدودیت دامنه حرکتی چرخش پا به داخل انحراف انگشت شست به خارج (شست کج) در کف پای صاف، استخوان پاشنه در وضعیت چرخیده به خارج قرار می‌گیرد.
تشخیص کف پای صاف
- بررسی وضعیت ساق و پاشنه: از وسط دو سوم تحتانی ساق خطی رسم می‌کنیم، این خط، از وسط پاشنه عبور می‌کند. اگر این خط از وسط پاشنه عبور نکند و وتر آشیل به‌طرفین انحنا داشته باشد، نشان دهنده وجود تغییر شکل در ناحیه پاشنه است. برای اندازه‌گیری دقیق‌تر، از گونیامتر استفاده می‌کنیم.
- وضعیت پاشنه‌ها در پای چرخیده به خارج از نمای پشتی: در این تغییر شکل، همان‌طور که اشاره شد، پاشنه‌ها به خارج می‌چرخند. اگر ما خطی روی وتر آشیل به‌صورت عمودی رسم کنیم، می‌بینیم که مسیر این خط به سمت خارج است. درصورتی‌که در حالت طبیعی به‌صورت عمود قرار می‌گیرد.
- استفاده از نقش کف پا (رد پا): برای تشخیص تغییر شکل پا: برای این منظور، می‌توان از جوهر یا پودر تالک و یا روغن‌زیتون استفاده کرد. کف پا را به یکی از این مواد آغشته می‌کنیم و بعد از گذاشتن پا و تحمل وزن روی آن، پا را برمی‌داریم. نقش کف پا (مناطق تحمل کننده وزن و غیر تحمل کننده وزن) رومی زمین می‌ماند. بر اساس آن، راجع به پا می‌توان اظهارنظر کرد.
حرکات اصلاحی کف پای صاف
کشش تاندون آشیل جفت‌پا ایستاده
بایستید و با فشار روی پنجه‌های پا، پاشنه‌های پا را از زمین بلند کرده و تاندون آشیل را تحت کشش قرار دهید. در بالا چند ثانیه مکث کرده سپس آهسته و کنترل شده پایین بیایید.
کشش تاندون آشیل یک پا جلو یک پا عقب
روبروی یک ستون یا دیوار بایستید و دستان خود را روی ستون یا دیوار قرار دهید. یک پا را نزدیک ستون و پای دیگری را با تقریباً یک متر فاصله عقب بگذارید. زانوی پای جلویی را خم کنید ولی زانوی پای عقب صاف بماند. در همین وضعیت چند ثانیه بمانید و دوباره حرکت را تکرار کنید.
کشش تاندون آشیل با کش در وضعیت خوابیده
روی زمین دراز بکشید و یک کش یا پارچه یا حوله از قسمت برجسته‌ی کف پا که کمی پایین‌تر از انگشتان پا قرار دارد، عبور داده و دو سر کش را با دستان خود بگیرید. بدون اینکه زانوی خود را خم کنید پای خود را تقریباً تا زاویه ۹۰ درجه بالا بیاورید و در همین وضعیت انگشتان پا را به سمت صورت خود خم کرده و به وضعیت اول برگردانید.
ماساژ کف پا
یک توپ تنیس یا فوم رولر یا هر وسیله مشابه را زیر پای خود قرار دهید و کف پا را روی آن حرکت داده تا تمامی نواحی کف پا از انگشت‌ها تا پاشنه پا ماساژ داده شوند.
قوس دادن به کف پا
در وضعیت ایستاده یا نشسته سعی کنید به کف پای خود قوس دهید و چند ثانیه در این وضعیت مکث کنید.
جمع‌کردن پارچه با انگشتان پا
یکپارچه روی زمین بگذارید. پای خود را روی پارچه قرار دهید. حال سعی کنید با انگشتان پا پارچه را جمع کنید.
چرخش مچ پا به‌طرفین با کش
یک کش به دور قسمت برجسته‌ی پا انداخته و مانند تصویر مچ پای خود را به‌طرفین خم کنید.
راه رفتن روی پنجه پا با دمبل
یک جفت دمبل یا هر وزنه‌ای که در دسترستان قرار دارد را در دست گرفته و روی پنجه‌ی پا به آرامی و کنترل شده راه بروید. اگر فشار روی عضلات ساق و تاندون آشیل زیاد است برای شروع، این حرکت را بدون وزنه انجام دهید.
چند نکته مهم
- قبل از شروع تمرینات، ابتدا سه الی پنج دقیقه گرم کرده و حرکات کششی پویا انجام دهید تا گردش خون بدن بیشتر شود:
- هرگز تمریناتی را که موجب ایجاد و افزایش درد می‌شوند، انجام ندهید.
- تمرینات صافی کف پا را ۵-۴ جلسه در هفته انجام دهید.
- انجام تمرینات صافی کف پا به تعداد خیلی کم، تأثیر زیادی ندارد.
- تمرینات صافی کف پا را از ساده به مشکل انجام دهید.
- با شکم پر (بعد از غذا) تمرین نکنید. بهتر است تمرینات قبل از غذا و یا در ساعاتی بعد از غذا انجام شوند.
اگر این مطلب براتون مفید بوده، پیشنهاد میکنم مطلب قوز پشت را نیز مطالعه بفرمایید.
