زانوی پرانتزی (Bowed Legs) Genu varum

زانوی پرانتزی (Bowed Legs) Genu varum

در این تغییر شکل، زانوها از هم دور و قوزک‌های داخلی به هم نزدیک می‌شوند و پاها شکل پرانتزی (زانوی پرانتزی) پیدا می‌کنند؛ به خاطر همین آن را زانوی پرانتزی یا کمانی یا زانوی درون‌گرد می‌گویند که یک اختلال در مفصل زانو است. همه بچه‌ها در هنگام تولد و دوران کودکی، زانوی پرانتزی دارند که به‌تدریج با رشد پاها از وضعیت پرانتزی به ضربدری تغییر شکل می‌دهند.

منظور از تغییر شکل از زانوی پرانتزی به ضربدری ایجاد ناهنجاری نیست؛ بلکه زانوها در وضعیت طبیعی زاویه‌ای در حدود ۱۳-۷ درجه بین محور ران و محور ساق دارند که طبیعی است. افرادی که تغییر شکل زانوی پرانتزی دارند، مانند اردک راه می‌روند.

علائم پای پرانتزی

• زانوها از یکدیگر فاصله می‌گیرد
• استخوان درشت‌نی با پیچش داخلی همراه است
• فرد مبتلا بر روی لبه خارجی پا به‌صورت اردکی راه می‌رود

راه‌های تشخیص پای پرانتزی

• بررسی چشمی بیمار: اندازه‌گیری فاصله بین زانوها وقتی‌که بیمار پاها را به هم چسبانده و ایستاده است.
• آزمایش برای تشخیص کمبود ویتامین D و احتمال راشیتیسم (به‌ندرت عامل پای پرانتزی)
• آزمایش خون برای بیماری بلانت (به‌ندرت عامل پای پرانتزی)
• آزمایش خون برای سنجش سرب و فلوئورید در خون
• آزمایش ژنتیک (به‌ندرت عامل پای پرانتزی)
• سی‌تی‌اسکن
• MRI
• اشعه ایکس

علل زانوی پرانتزی در کودکان

یکی از علل پای پرانتزی در بچه‌ها بیماری بلانت Blount disease است که کودکان نوپا را مبتلا می‌کند و موجب می‌شود رشد ساق در قسمت‌های بالای درشت‌نی دچار اختلال شود. در این بیماری حتی در سه‌سالگی هم پرانتزی شدن پا بهتر نشده بلکه پیشرفت می‌کند. این بیماری نیاز به درمان دارد.

اگر زود تشخیص داده شود ممکن است درمان با یک بریس (brace) کفایت کند. اگر درمان با بریس موفقیت‌آمیز نبود ممکن است برای ممانعت از پیشرفت بیماری نیاز باشد تا از عمل جراحی استفاده شود.

آیا زانو پرانتزی من نیاز به عمل جراحی دارد؟

اگر تغییر شکل زانوی شما همراه با درد و انحراف زیاد زانو است ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. درواقع در غیر این صورت عمل جراحی زانوی شما تنها نوعی عمل زیبایی محسوب می‌شود و دلیل درمانی ندارد. (مانند شخصی که از فرم بینی خود راضی نیست) ولی باید بدانید این کار عاری از خطر نیست.

احتمال بروز مشکلات در جراحی زانو خود خواسته بیش از یک عمل جراحی زیبایی بینی است. این عمل جراحی، یک عمل نسبتاً بزرگ است و احتمال خطراتی مانند عفونت محل عمل، شکستگی استخوان، جوش نخوردن یا دیرجوش خوردن محل جراحی، آسیب به عروق یا اعصاب ناحیه عمل، لخته شدن خون در عروق ساق و یا ایجاد درد زانو بعد از جراحی وجود دارد. برای جراحی حتماً با پزشک ارتوپد مشورت کنید.

علل تغییر شکل زانوی پرانتزی

دلایل مختلفی وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اضافه ‌وزن زیاد.
• زود راه افتادن کودک.
• شکستگی سطوح مفصلی و یا شکستگی استخوان‌ها در بالا و پایین مفصل.
• استفاده از کهنه زیاد (پوشک زیاد) برای کودک
• کوتاهی عضلات نیم غشای و نیم وتری
• ضعف عضله دو سر رانی
• پارگی رباط جانبی خارجی زانو
• زمینه ارثی
• نرمی استخوان (راشیتیسم)

نرمی استخوان به علت کمبود ویتامین D رخ می‌دهد. ویتامین D در شیر، کره، زرده تخم‌مرغ، چربی حیوانات و روغن کبد ماهی یافت می‌شود. نور خورشید وقتی روی پوست می‌تابد، خود بدن ویتامین D تولید می‌کند. در کودکانی که به حد کافی غذاهای ویتامین‌دار نمی‌خورند و آن‌هایی که به حد کافی در برابر نور خورشید قرار نمی‌گیرند، به‌تدریج علائم نرمی استخوان افزایش می‌یابد.

درمان راشیتیسم، خوردن روغن کبد ماهی و قرار گرفتن در برابر نور خورشید است. بهترین و ارزان‌ترین شیوه پیشگیری این است که نور خورشید حتماً به حد کافی به پوست بدن کودک برسد. غذاهایی که ویتامین D دارند نیز به درمان کمک می‌کنند.

عوارض ناشی از زانوی پرانتزی

1. راه رفتن غیرطبیعی
   افرادی که دارای زانوی پرانتزی هستند، اغلب مانند اردک راه می‌روند.
2. آرتروز زودرس زانو
   براثر تغییر محل خط ثقل و وارد شدن فشارهای غیرطبیعی بر قسمت‌های مختلف سطوح مفصلی، زانو مستعد تغییرات فرسایشی زودرس خواهد شد؛ بنابراین، در افرادی که زانوی پرانتزی دارند، می‌توان انتظار آرتروز زودرس را داشت.
3. افزایش آسیب‌پذیری مفصل
   براثر تغییر وضعیت بیومکانیکی طبیعی مفصل و ایجاد فشارهای غیرطبیعی بر بافت اطراف مفصل، احتمال آسیب‌پذیری مفصل افزایش می‌یابد.
4. کوتاهی قد
5. انحراف طرفی ستون مهره‌ها
   اگر زانوی پرانتزی به‌صورت یک‌طرفه باشد، موجب کوتاهی ظاهری در یک پا و به دنبال آن، انحراف طرفی ستون مهره‌ها خواهد شد.
6. درد
   در زانوی پرانتزی، علاوه بر اینکه درد ممکن است در قسمت‌های مختلف مفصل زانو و ازجمله داخل و جلو گزارش شود، در دو طرف زانو هم می‌تواند دیده شود. درد در دو طرف زانو، برعکس تغییر شکل زانوی ضربدری است؛ یعنی درد در قسمت داخلی زانو براثر فشرده شدن استخوان‌ها و در قسمت خارجی براثر کشش بافت نرم است.

حرکات اصلاحی

کشش عضله پیریفورمیس

به پشت دراز بکشید، زانوها را خم و به سقف نگاه کنید، سپس پای راست را بلند کرده و آن را بالای زانوی چپ قرار دهید، از بین پاها، هر دو دست را پشت پای چپ حلقه کنید و به‌طرف سینه بکشید، این حالت را ۳۰ ثانیه حفظ کنید و بعد از آن برای پای دیگر انجام دهید.

کشش عضلات چهار سر ران ایستاده

بایستید و مچ یکی از پاهای خود را با یک دست گرفته، با کمک دست زانو را به سمت عقب خم کنید و پس از چند ثانیه مکث به وضعیت شروع برگردید.

کشش Pigeon

روی زمین زانو بزنید و پشت خود را صاف نگه‌دارید. سپس زانوی سمت چپ خود را به پشت بدن بکشید. در این حالت انگشتان و زانوی پای راست باید در نزدیکی ران قرار گیرد. به سمت جلو خم شوید و یک نفس عمیق بکشید. حالا قفسه‌ی سینه را به سمت جلو ببرید.

لمس انگشتان پا در حالت ایستاده (توپ کوچک بین زانوها)

بایستید، یک توپ کوچک (سایز دو یا سه) بین زانوهای خود قرار دهید و سعی کنید توپ را با فشار زانوها نگه‌دارید. سپس بدون اینکه زانوها را خم کنید از کمر به سمت پایین خم شده و با انگشتان دستتان انگشتان پای خود را لمس کرده چند ثانیه مکث کنید و به وضعیت شروع برگردید.

کشش داخل ران خوابیده به پهلو روی نیمکت

به پهلو روی زمین دراز بکشید و پای بالایی را روی نیمکت یا صندلی قرار دهید. پای پایینی را به پای بالایی بدون اینکه زانو را خم کنید نزدیک کرده و برگردانید. بعد از اتمام تکرارها با پای دیگر حرکت را تکرار کنید.

چرخش داخل ران با کش

روی زمین به پهلو دراز بکشید یک کش به دور مچ پای خود بیندازید و پاها را ضمن اینکه از زانو خم کردید، روی هم قرار بدید. زاویه زانو باید ۹۰ درجه باشد، حالا پا را تا حد ممکن بالا بیاورید تا جایی که زانوها کاملاً به هم وصل شوند. سپس با پای دیگر تکرار کنید.

چند نکته مهم

• قبل از شروع تمرینات اصلاحی، ابتدا سه الی پنج دقیقه گرم کرده و حرکات کششی پویا انجام دهید تا گردش خون بدن بیشتر شود.
• هرگز تمریناتی را که موجب ایجاد و افزایش درد می‌شوند، انجام ندهید.
• تمرینات را ۵-۴ جلسه در هفته انجام دهید.
• انجام تمرینات به تعداد خیلی کم، تأثیر زیادی ندارد.
• تمرینات را از ساده به مشکل انجام دهید.
• با شکم پر (بعد از غذا) تمرین نکنید. بهتر است تمرینات قبل از غذا و یا در ساعاتی بعد از غذا انجام شوند.

اگر این مطلب براتون مفید بوده، پیشنهاد میکنم مطلب انحراف ستون فقرات را نیز مطالعه بفرمایید.