چیتوسان چیست؟بررسی اهمیت چیتوسان(Chitosan) برای ورزشکاران

چیتوسان چیست؟

چیتوسان (Chitosan) یک پلی‌ساکارید طبیعی است که از دی‌استیلاسیون (Deacetylation) کیتین (Chitin) به‌دست می‌آید. کیتین یکی از فراوان‌ترین پلی‌ساکاریدهای موجود در طبیعت است که در پوسته‌ی سخت‌پوستانی مثل میگو، خرچنگ و لابستر و همچنین در دیواره‌ی سلولی برخی قارچ‌ها یافت می‌شود.

طی فرایند دی‌استیلاسیون، گروه‌های استیل از کیتین جدا می‌شوند و چیتوسان با ویژگی کاتیونی (دارای بار مثبت) در محیط اسیدی شکل می‌گیرد. همین ویژگی کاتیونی، نقش کلیدی در برهم‌کنش این ماده با چربی‌ها، کلسترول و حتی برخی باکتری‌ها ایفا می‌کند.

اهمیت چیتوسان برای ورزشکاران

چیتوسان در حوزه‌های مختلف پزشکی، دارورسانی، تصفیه‌ی آب و صنایع غذایی کاربرد دارد. اما در سال‌های اخیر، به‌ویژه نزد ورزشکاران و بدن‌سازان توجه خاصی به آن شده است. دلیل اصلی این توجه، توان بالقوه‌ی Chitosan در کاهش جذب چربی و کلسترول، کمک به کنترل وزن و تأثیر احتمالی بر میکروبیوم روده است. همچنین ممکن است در کنار سایر رویکردهای سبک زندگی سالم، در بهبود شاخص‌های سلامت متابولیک نقش داشته باشد.

چیتوسان (Chitosan) چگونه عمل می‌کند؟

کنترل جذب چربی و کلسترول

مهم‌ترین مکانیسم اثر چیتوسان(Chitosan)، توانایی آن در اتصال به اسیدهای چرب و کلسترول است. در محیط اسیدی معده، گروه‌های آمینی چیتوسان پروتون‌دار شده (بار مثبت پیدا می‌کنند) و می‌توانند با مولکول‌های چربی (که اغلب بار منفی دارند) پیوند برقرار کنند.

این پیوند منجر به تشکیل کمپلکس‌های نامحلول شده و بنابراین، بخشی از چربی از طریق مدفوع دفع می‌شود. طبق مقاله مروری که انجام شد، این مکانسیم می‌تواند در کنترل وزن و کاهش جذب کالریِ چربی مؤثر باشد.

اثر بر میکروبیوم روده

این مکمل به‌عنوان یک ماده‌ی ضدمیکروبی ملایم، ممکن است جمعیت باکتری‌های مضر را تا حدی کاهش دهد. بهبود تعادل میکروبی در روده می‌تواند جذب بهتر مواد مغذی و سلامت کلی دستگاه گوارش را در پی داشته باشد. البته همچنان مطالعات انسانی گسترده‌تری برای تأیید قطعی این اثر در حال انجام است.

اثرات احتمالی Chitosan

• کاهش سطح کلسترول بد (LDL): طبق نتایج مطالعات، چیتوسان می‌تواند با اتصال به بخشی از کلسترول غذایی، میزان LDL خون را تا حدی کاهش دهد.
• ترمیم بافت و زخم: برخی تحقیقات در حوزه‌ی پزشکی نشان داده‌اند Chitosan می‌تواند روند ترمیم زخم‌های سطحی را تسریع کند. بااین‌حال، مطالعات کافی در مورد تأثیر مستقیم آن بر ترمیم عضلات پس از تمرین‌های سنگین موجود نیست.

فواید مصرف چیتوسان‌(Chitosan)

کمک به کاهش وزن و کنترل درصد چربی

برای ورزشکاران در دوره‌ی کات و افرادی که مایل‌اند درصد چربی بدن خود را پایین نگه دارند، مصرف Chitosan می‌تواند در کنار رژیم غذایی مناسب و تمرینات هوازی و قدرتی، یک گزینه‌ی کمکی باشد. مصرف مکمل چیتوسان همراه با سایر اقدامات ضروری مانند مدیریت کالری و کنترل حجم غذایی، ممکن است به کاهش تدریجی وزن و کاهش ذخایر چربی به میزان کمی کمک کند.

کاهش سطح کلسترول و حمایت از سلامت قلبی

سطح بالای کلسترول بد (LDL) می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی را افزایش دهد. Chitosan به‌علت قابلیت بالقوه‌اش در اتصال به کلسترول‌های غذایی، ممکن است به کاهش غلظت LDL خون کمک کند. این ویژگی برای ورزشکاران حرفه‌ای که سلامت قلب و عروق برایشان حیاتی است، اهمیت ویژه‌ای دارد.

سلامت دستگاه گوارش و جذب ریزمغذی‌ها

برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که چیتوسان می‌تواند به بهبود تعادل باکتری‌های مفید روده کمک کند. بدیهی است که وقتی دستگاه گوارش در وضعیت بهتری باشد، جذب مغذی‌ها نیز بهینه‌تر انجام می‌گیرد

آیا چیتوسان (Chitosan) در کاهش وزن مؤثر است؟

مکمل چیتوسان‌(Chitosan) ممکن است به تلاش‌ها برای کاهش وزن و کاهش کلسترول کمک کند، هرچند بسیاری از مطالعاتی که از این ادعاها حمایت می‌کنند، کیفیت پایینی دارند. تأثیرات Chitosan بر کاهش وزن، به‌ویژه، بسیار کم بوده یا ممکن است اصلاً رخ ندهد.

در یک بررسی در سال 2018، محققان داده‌های 14 مطالعه شامل 1,101 شرکت‌کننده دارای اضافه‌وزن یا چاقی را تجزیه و تحلیل کردند. آن‌ها نتایج کاهش وزن افرادی که مکمل Chitosan مصرف کرده بودند را با افرادی که دارونما دریافت کرده بودند مقایسه کردند.

نتایج نشان داد که مصرف این مکمل همراه با رژیم غذایی کم کالری و فعالیت بدنی، به کاهش جزئی وزن بدن و شاخص توده بدنی (BMI) کمک می‌کند. این نتایج از یافته‌های یک بررسی مشابه و قدیمی‌تر حمایت می‌کند که نشان داد مکمل‌های چیتوسان‌‌(Chitosan) ممکن است به‌عنوان بخشی از یک برنامه درمان کوتاه‌مدت برای اضافه‌وزن و چاقی مؤثرتر از دارونما باشند.

هر دو بررسی بهبودهایی در سطح کلسترول و فشار خون را نیز نشان دادند. با این حال، محققان گزارش دادند که بسیاری از مطالعات درباره این مکمل‌ها کیفیت پایینی داشته و تنوع قابل‌توجهی در نتایج وجود داشته است.

مطالعاتی که کیفیت بالاتری داشتند، تأثیر آن بر وزن بدن را بسیار کم گزارش کردند. یک آزمایش بالینی کوچک در سال 2014 نشان داد که مصرف روزانه 3 گرم چیتوسان‌(Chitosan) ممکن است در ترکیب با 2 گرم اسید ال آسکوربیک (نوعی ویتامین C) برای کاهش وزن مؤثرتر باشد.

نحوه‌ی مصرف چیتوسان (Chitosan) چگونه است؟

مقدار مصرف

در مطالعات بالینی مربوط به کاهش کلسترول و کاهش وزن با دوزهای متغیر از 0.24 تا 15 گرم در روز (میانگین 3.7 گرم در روز) به مدت 4 تا 24 هفته تجویز شده است. همچنین، چیتوسان به بیماران دچار نارسایی کلیوی که تحت همودیالیز طولانی‌مدت قرار داشتند، بدون بروز عوارض جانبی آشکار تجویز شده است.

علاوه بر این، برای کنترل گلوکز در بیماران پیش‌دیابتی با دوز 1,500 میلی‌گرم در روز استفاده شده است. کمیته محصولات رژیمی، تغذیه و آلرژی سازمان ایمنی غذایی اروپا (EFSA) حداکثر مقدار توصیه‌شده روزانه برای مصرف این مکمل را 3 گرم تعیین کرده است. در حال حاضر، هیچ مقدار حداکثری توصیه‌شده‌ای در ایالات متحده برای این مکمل وجود ندارد.

اگرچه مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکمل Chitosan به طور کلی برای بزرگسالان ایمن است، دوزهای مورد بررسی در این مطالعات از 0.34 تا 3.4 گرم در روز متغیر بوده است. بنابراین، هیچ توافق مشخصی در مورد دوز مؤثر این مکمل وجود ندارد. اما پایبندی به حداکثر مقدار 3 گرم که توسط مقامات ایمنی اروپا تعیین شده است، می‌تواند به‌عنوان یک مرجع مناسب در نظر گرفته شود.

زمان مصرف

معمولاً توصیه می‌شود چیتوسان را ۳۰ دقیقه قبل یا همراه با وعده‌های غذایی پرچرب مصرف کنید تا فرصت کافی برای برهم‌کنش با چربی‌های آن وعده داشته باشد. اگر فردی وعده‌های پرچربی متعددی دارد، می‌تواند میزان مکمل را در وعده‌های جداگانه تقسیم کند.

مشاوره با متخصص

به‌خاطر تفاوت در شرایط بدنی و سوابق پزشکی هر فرد، بهتر است پیش از شروع مصرف آن، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت شود. خصوصاً اگر داروهای کاهنده‌ی کلسترول (استاتین‌ها) یا داروهای دیگر مصرف می‌کنید، زمان و نحوه‌ی مصرف مکمل باید منطبق بر شرایط پزشکی‌تان باشد.

عوارض جانبی احتمالی مصرف چیتوسان چیست؟

• حساسیت به سخت‌پوستان: مهم‌ترین نکته‌ی احتیاطی درباره‌ی چیتوسان، منشأ آن است. اگر به میگو، خرچنگ یا سخت‌پوستان آلرژی دارید، پیش از مصرف این مکمل حتماً با پزشک مشورت کنید.
• مشکلات گوارشی: برخی مصرف‌کنندگان در ابتدا ممکن است دچار نفخ، یبوست یا ناراحتی معده شوند. مصرف آب کافی و کاهش دُز در مراحل آغازین، تا حدی این عوارض را کاهش می‌دهد.
• کاهش جذب ویتامین‌های محلول در چربی: Chitosan با ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E، K) و اسیدهای چرب ضروری پیوند برقرار کرده و ممکن است جذب آن‌ها را کاهش دهد. در صورت مصرف طولانی‌مدت یا در دُز بالا، توجه به آزمایش‌های دوره‌ای و جبران احتمالی این ویتامین‌ها با مشورت متخصص ضروری است.

تداخلات دارویی Chitosan

همان‌طور که اشاره شد، این مکمل می‌تواند با داروهای کاهنده‌ی کلسترول یا رقیق‌کننده‌های خون، تداخل داشته باشد .بنابراین، اگر در حال مصرف چنین داروهایی هستید، حتماً پزشک خود را در جریان قرار دهید.

آیا مصرف چیتوسان برای زنان باردار یا شیرده بی‌خطر است؟

اطلاعات کافی در مورد ایمنی و اثربخشی چیتوسان‌(Chitosan) در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد. به همین دلیل، مصرف این مکمل در این دوره‌ها بدون مشورت با پزشک توصیه نمی‌شود. دلایل اصلی این توصیه عبارتند از:

• تاثیر بر جذب مواد مغذی: این ماده ممکن است جذب برخی از مواد مغذی ضروری مانند ویتامین‌های محلول در چربی (A، D، E و K) و اسیدهای چرب ضروری را کاهش دهد. این امر می‌تواند برای مادر و جنین یا نوزاد مضر باشد.
• عدم انجام مطالعات کافی روی انسان: بسیاری از تحقیقات موجود درباره Chitosan روی حیوانات انجام شده است و شواهد کافی درباره اثرات آن روی زنان باردار یا شیرده وجود ندارد.
• حساسیت‌های احتمالی: از آنجا که چیتوسان (Chitosan) از پوسته سخت‌پوستان به دست می‌آید، ممکن است در افرادی که به این مواد حساسیت دارند، واکنش‌های آلرژیک ایجاد کند. این موضوع برای زنان باردار یا شیرده اهمیت بیشتری دارد، زیرا حساسیت‌های غیرمنتظره می‌تواند به سلامت مادر و فرزند آسیب برساند.

جمع‌بندی

چیتوسان یک پلی‌ساکارید طبیعی مشتق از کیتین است که به‌دلیل خواص منحصربه‌فرد کاتیونی، قادر است با اسیدهای چرب و کلسترول پیوند برقرار کند و در نتیجه، جذب آن‌ها را در دستگاه گوارش کاهش دهد.طبق ، این ویژگی می‌تواند برای مدیریت وزن، حفظ سطح سالم کلسترول و بهبود سلامت گوارش مفید باشد.

ورزشکاران و بدن‌سازان، به‌ویژه در مراحل کاهش وزن، می‌توانند از این مکمل استفاده کنند؛ اما موفقیت در تناسب اندام همواره نیازمند ترکیبی از رژیم غذایی اصولی، تمرینات منظم، مدیریت استرس و خواب باکیفیت است.

ضمن درنظرگرفتن مزایای چیتوسان‌(Chitosan)، نباید از عوارض احتمالی آن، مانند تداخلات دارویی و کاهش جذب برخی ویتامین‌های محلول در چربی، غافل شد. مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه پیش از شروع هرگونه مصرف مکمل، به‌ویژه در دُزهای بالا یا در صورت وجود شرایط پزشکی خاص، توصیه‌ی همیشگی و ضروری است.

منابع

1. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30545156/
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780128114490000153
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29451712/
4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10879465/
5. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7827691/
6. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2212429223012063
7. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3188448/
8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18646097/
9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25835230/
10. https://www.drugs.com/npp/chitosan.html
11. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25222285/
12. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6306953/
13. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19923803/